W galerii Siemiatyckiego Ośrodka Kultury przy ul. Zaszkolnej 1 od 10 do 30 listopada 2022 r. będzie prezentowana wystawa biograficzna poświęcona Józefowi Piłsudskiemu. Wystawę przygotowało Biuro Edukacji Narodowej Instytutu Pamięci Narodowej.

Józef Piłsudski - ur. się 5 grudnia 1867 r. Jego ojciec, Wincenty, brał udział w powstaniu styczniowym. Przyszły Naczelnik Państwa uczył się, wraz z bratem Bronisławem, w gimnazjum w Wilnie. W 1885 r. rozpoczął studia w Charkowie. Zaangażował się wtedy w działalność rewolucyjną. Dwa lata później został aresztowany. Został skazany na 5 lat zesłania na Syberię.

Po powrocie z zesłania zaangażował się w działalność Polskiej Partii Socjalistycznej, w której szybko zajął jedno ze stanowisk kierowniczych. W 1899 r. ożenił się z Marią Koplewską (primo voto Juszkiewicz), z którą przeprowadził się do Łodzi. Tam w 1900 r. został ponownie aresztowany za działalność konspiracyjną. Rosjanie przetrzymywali go w Cytadeli Warszawskiej. Piłsudski imitował wtedy chorobę psychiczną, dzięki czemu przewieziono go do szpitala dla obłąkanych w Petersburgu. Uciekł stamtąd dzięki pomocy innego działacza PPS w 1901 roku. Brawurowa ucieczka przyczyniła się do wzrostu popularności i wpływu Piłsudskiego w szeregach PPS.

W 1904 r. wybuchła wojna rosyjsko-japońska. W oczach PPS dawała ona szansę na wyzwolenie Polski, w przypadku zwycięstwa Japonii i wysunięcia przez nią sprawy polskiej na konferencji pokojowej. Na negocjację z Japończykami udała się delegacja, w której składzie znalazł się również Piłsudski. Nie zakończyła się jednak sukcesem – Japonia nie była zainteresowana większością propozycji PPS. Rosja przegrała jednak wojnę, co przyczyniło się do wybuchu niepokojów i rewolucji w 1905 roku. Piłsudski stworzył wtedy Organizację Bojową PPS, która odpowiadała za liczne zamachy na przedstawicieli władz rosyjskich w Królestwie Polskim i konfidentów policji zaborczej, odbijanie więźniów i ochronę demonstracji.

W 1906 r. doszło do rozłamu w PPS. Piłsudski stanął na czele odłamu, który przyjął nazwę „PPS-Frakcja Rewolucyjna”. Aby poprawić kondycję finansową organizacji oraz wesprzeć rodziny poległych i aresztowanych, jej działacze prowadzili tzw. ekspropriacje, czyli akcje zdobywania pieniędzy drogą napadów na instytucje zaborcy. Najsłynniejszą spośród takich akcji był napad na pociąg pod Bezdanami 26 września 1908 roku.

Jeszcze w 1906 r. Piłsudski nawiązał kontakt z wywiadem wojskowym Austro-Węgier, chcąc zawrzeć porozumienie przeciwko Rosji, która w jego oczach była najgroźniejszym ze wszystkich zaborców. Dwa lata później założył we Lwowie tajny Związek Walki Czynnej, który miał być zalążkiem przyszłych sił zbrojnych wyzwolonej Polski. Działacze ZWC byli również aktywnymi członkami Związku Strzeleckiego, polskiej organizacji paramilitarnej, działającej legalnie w zaborze austriackim. W 1912 r. Piłsudski został Komendantem Głównym tej organizacji.

Gdy w lipcu 1914 r. wybuchła I wojna światowa Piłsudski i jego otoczenie przystąpili do formowania Legionów Polskich mających walczyć o niepodległość Polski u boku armii austro-węgierskiej. Z czasem siła polskich formacji wzrosła do trzech brygad strzeleckich. Legiony wzięły udział w walkach na terenie Królestwa Polskiego, w Karpatach Wschodnich oraz na Wołyniu. W grudniu 1916 r. Piłsudski został członkiem Tymczasowej Rady Stanu, który miał być organem reprezentującym polskie interesy przed władzami Państw Centralnych. W następnym roku „Ziuk” doprowadził do kryzysu przysięgowego w szeregach dwóch brygad legionowych. Następstwem tego wydarzenia było rozwiązanie tych formacji oraz aresztowanie Piłsudskiego 22 lipca 1917 roku. Niemcy uwięzili go w twierdzy w Magdeburgu.

Na wolność Piłsudski wyszedł jesienią 1918 r., gdy Niemcy zaczęły się pogrążać w rewolucji, a ich klęska w wojnie stawała się pewna. Do Warszawy dotarł 10 listopada 1918 r., a następnego dnia Rada Regencyjna przekazała mu dowództwo nad formowanym Wojskiem Polskim. 14 listopada przekazała ona Piłsudskiemu również władzę zwierzchnią w Królestwie Polskim, którą miał dzierżyć do momentu powołania rządu narodowego. Od 22 listopada 1918 r. pełnił on funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa. Pełnił ją do 11 grudnia 1922 roku.

Piłsudski odegrał ważną rolę podczas wojny polsko-sowieckiej 1919-1920. Był głównym pomysłodawcą i wykonawcą manewru znad rzeki Wieprz w sierpniu 1920 r., która doprowadziła do zwycięstwa nad Armią Czerwoną pod Warszawą. Pomimo zwycięstwa militarnego w wojnie nie udało się Piłsudskiemu wcielić w życie koncepcji federacyjnej, która polegała na powstaniu bloku państw odgradzających, niczym bufor, Polskę od Rosji.

W 1921 r. zmarła żona Piłsudskiego. Ożenił się wtedy z Aleksandrą Szczerbińską, z którą pozostawał w faktycznym związku od co najmniej dekady. Doczekali się dwóch córek: Wandy i Jadwigi.

W 1922 r. Piłsudski wycofał się z polityki. Nadal jednak śledził to co się działo w Polsce i za granicą. W maju 1926 r. zdecydował się na demonstrację siły, chcąc wymusić na prezydencie Stanisławie Wojciechowskim odwołanie rządu Wincentego Witosa, który „Ziuk” oceniał bardzo negatywnie. Zebranie 12 maja w podwarszawskim Rembertowie wiernych sobie oddziałów wojskowych doprowadziło do początku trzydniowych walk z siłami wiernymi prezydentowi i radzie ministrów – wydarzenia te przeszły do historii jako „przewrót majowy”. Zakończyły się one pełnym zwycięstwem Piłsudskiego. Choć nie przejął władzy dyktatorskiej, to od 1926 r. w Polsce rządziła tzw. Sanacja, czyli ugrupowania lojalne wobec byłego Naczelnika Państwa.

Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku. Jego serce złożono w grobie jego matki Marii na Cmentarzu na Rossie w Wilnie, a ciało spoczęło w krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów na Wawelu.

• Autor wystawy: dr Marek Kozubel
• Recenzja: dr hab. Marek Gałęzowski
• Koloryzacja zdjęć: Mikołaj Kaczmarek
• Korekta: Maryla Czupryńska-Szczupak
• Koncepcja graficzna serii: Paulina Żak
• Skład: Szymon Węglowski