Siemiatycze – dzieje miasta

Historia Siemiatycz jako miasta sięga połowy XVI w. i jest nierozerwalnie związana z dziejami rodów magnackich, w rękach których pozostawała majętność siemiatycka. Prawa miejskie Siemiatycze zyskały w 1542 r. Zezwolono wówczas miastu na organizację jarmarków i targów handlowych, tradycja ta przetrwała do dnia dzisiejszego.

W drugiej połowie XVI wieku w czasach oligarchii magnackiej dobra siemiatyckie uległy powiększeniu. Podstawowym kierunkiem działalności mieszczan było rolnictwo. Liczni byli również drobni handlarze. Rozwój kontaktów handlowych możliwy był dzięki dobremu położeniu w stosunku do sieci dróg lądowych i portów rzecznych na Bugu w Mielniku i Drohiczynie. W drugiej połowie XVI w. Siemiatycze stały się dość ważnym miejscem targowym i należały do kategorii miast średnich w województwie podlaskim. Pomyślnemu rozwojowi nie przeszkodziły wojny połowy XVII w. Upadek okolicznych miast, przodujących w zakresie produkcji i wymiany handlowej – Mielnika i Drohiczyna, wpłynął korzystnie na rozwój Siemiatycz. Chcąc zwiększyć dochodowość swoich dóbr, siemiatyccy właściciele ziemscy rozpoczęli proces osadnictwa Żydów na terenie miasta. Utworzona przez nich gmina samorządowo – wyznaniowa z czasem rozrosła się do jednej z największych gmin żydowskich na Podlasiu. Lata 1710-1711 przypadły na epidemię cholery, która zdziesiątkowała mieszkańców miasta. Według tradycji miejscowej przy życiu pozostali jedynie ci, którzy schronili się na pobliskiej górze Grabarce. Obecnie jest tu najważniejsze sanktuarium prawosławne na terenie Polski.

W historii miasta niezwykle istotny był wiek XVIII. Zwiększyła się liczba mieszkańców, powstały liczne warsztaty rzemieślnicze, wzrosły obroty handlowe dokonywane na miejscowych jarmarkach i targach. Siemiatycze w tym stuleciu znalazły się wśród najlepiej rozwiniętych gospodarczo miast podlaskich. Rozwój w tym okresie miasto zawdzięczało ówczesnym właścicielom z rodu Sapiehów. Wśród nich wyróżnili się Michał Sapieha oraz księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska. W tym okresie powstały m.in. zespół klasztorny Księży Misjonarzy, ratusz, szpital, szkoła położnicza, bożnica żydowska, świątynia ewangelicka, drukarnia oraz pałac, mieszczący liczne zbiory przyrodnicze, geologiczne czy historyczne. Zbiory te były istotnym czynnikiem przyciągającym licznych gości z kraju i ze świata. Uporządkowane miasto, ujęte w reguły prawne życie mieszkańców rozległych włości, czyniły z Siemiatycz miasto znane w Rzeczpospolitej, o którym I. Krasicki pisał „Wszystkim innym……tego losu życzę, jaki mają Wysokie, Kock i Siemiatycze”. Gośćmi oświeconej księżnej Anny bywali m.in. H. Kołłątaj, S. Staszic, S. Trembecki, F. Karpiński, I. Krasicki, S.A. Poniatowski i cesarz austriacki Józef II.

Rozpad majątku Anny Jabłonowskiej na skutek zbyt dużego zadłużenia i utraty płynności finansowej, a także śmierć księżnej, zakończyły świetny okres w dziejach Siemiatycz. Jej dobra wraz z miasteczkiem zostały wystawione na sprzedaż.

W czasie przypadającym na okres zaborów, miasto przestało pełnić funkcję rezydencji magnackiej. W 1807 r. Siemiatycze przyłączone zostały do Cesarstwa Rosyjskiego. Rozwój społeczno – gospodarczy nie leżał w interesie zaborcy. Zdecydowana większość mieszkańców zajmowała się rolnictwem. W miarę upływu czasu zmieniać się zaczął skład narodowościowo-wyznaniowy, przybywało ludności żydowskiej i prawosławnej. Podejmowane próby rusyfikacji i wprowadzanie nowego ustawodawstwa wywoływały opór części mieszkańców, którzy uczestniczyli w walkach narodowowyzwoleńczych.  W dniach 6-7 lutego 1863 r. w Siemiatyczach stoczona została jedna z największych bitew Powstania Styczniowego. Oddziały powstańcze zajęły miasto wypierając wroga, lecz ostatecznie w drugim dniu walk poniosły klęskę w walce z wojskiem rosyjskim. W walkach zniszczona została znaczna część miasta, w tym pałac Jabłonowskich, którego nigdy potem nie odbudowano.

Lata późniejsze nie sprzyjały szybkiej odbudowie potencjału gospodarczego miasta, pewne ożywienie gospodarcze nastąpiło w końcu XIX w. Rozwijał się przemysł włókienniczy. Czynne były cegielnie, kaflarnie, browary, gorzelnie, wytwórnia tytoniu, młyny, zakłady produkujące naczynia miedziane i mosiężne, zakład skórzany, kuźnie. Większość rzemiosł i drobnego handlu znajdowała się w rękach ludności żydowskiej, w końcu XIX w. stanowiła ona ponad 75% ogółu mieszkańców.

Lata I i II wojny światowej nie szczędziły miastu zniszczeń. Zabudowa została zniszczona w 25%. Zniszczony ratusz nie został nigdy odbudowany. Działania wojenne przyniosły miastu również poważne straty ludzkie, niemal całkowitej zagładzie uległa ludność żydowska. Po zakończeniu II wojny światowej i powrocie części mieszkańców, liczbę ludności Siemiatycz szacowano na ok. 4000.

Okres stagnacji w rozwoju miasta trwał do 1952 r. Wyodrębnienie powiatu ze stolicą w Siemiatyczach wpłynęło dodatnio na aktywizację gospodarczą, taki stan utrzymał się do roku 1975. Powiat siemiatycki został reaktywowany ponownie w 1999 r. Obecnie Siemiatycze są jednym z ważniejszych powiatowych ośrodków administracyjnych na Podlasiu.

Poniżej prezentacja przygotowana przez uczniów Gimnazujm Publicznego nr 1 im. Ignacego Gilewskiego w Siemiatyczach w ramach projektu edukacyjnego. Opiekun: p. Grażyna Skrzeczyńska. Wykonawcy: Karol Kościuk, Marcin Górecki, Adam Czekanowski, Artur Drewulski, Andrzej Podgórzak.